گامانایف چیست؟
گامانایف نوعی روش عمل مغز با اشعه (Radio surgery) است که طی آن پزشکان ضایعات عمیق مغزی را بدون نیاز به جراحی و باز کردن جمجمۀ بیمار، درمان می‌کنند.فناوری بسیار پیشرفته این امکان را می‌دهد که حتی عمیق‌ترین بخش‌های مغز را که با جراحی معمولی امکان دسترسی به آن وجود ندارد تحت درمان قرار دهند. در این روش در یک جلسه، صدها شعاع گاما که از یک منبع کبالت ساطع گشته با میزان بالا به صورت متمرکز به تومور تابانده می‌گردد. این تابش به صورتی است که بافت‌های نرمال و بحرانی مغز حداقل اشعۀ ممکن را دریافت نموده و آسیبی نمی‌بینند.
گامانایف دستگاهی است با هندسه خاص، با 201 چشمۀ کبالت، 60 رادیواکتیو، که هر یک دارای کولیماتور جداگانه‌ای بوده و به گونه‌ای طراحی گردیده است که پرتو خروجی حاصل از چشمه‌ها در یک نقطه متمرکز می‌گردند. با قرار دادن نقطۀ تحت درمان در نقطۀ مرکزی (ایزوسنتر) دستگاه، بیشترین تخریب در ناحیه مورد نظر دریافت می‌گردد، در حالیکه کمترین تخریب به بافت‌های سالم می‌رسد.
درمان با روش گامانایف به چه صورت است؟
ابتدا شرایط و وضعیت بیمار توسط یک تیم تخصصی کارآمد متشکل از جراح مغز واعصاب، نرولوژیست، متخصص رادیولوژی اعصاب، متخصص رادیوتراپی (انکولوژی) و متخصص فیزیک پزشکی تحت بررسی قرار گرفته و در صورت مناسب بودن این روش درمان برای بیمار، نوبت عمل تعیین می‌گردد. مدت زمان درمان به صورت نرمال بین سه تا پنج ساعت پیش‌بینی گردیده و کل مراحل درمانی در یک روز انجام میگیرد.
به منظور هدایت اشعۀ گاما بر روی تومور، یک قاب اختصاصی به سر بیمار بسته و سپس به منظور تعیین محل دقیق تومور یا ضایعۀ مغزی تصویربرداری شامل ام‌آرآی یا سی‌تی‌اسکن و دربرخی موارد آنژیوگرافی انجام میگیرد. پس از آن تصاویر به کامپیوتر مخصوص منتقل و توسط تیم پزشکان حدود تومور مشخص گشته و سپس طراحی درمان انجام و بیمار تحت درمان با رادیوسرجری به روش گامانایف قرار میگیرد. پس از درمان فریم از سر بیمار باز و برای مدت کوتاهی تحت نظر قرار میگیرد. سپس بیمار با توصیه‌های لازم مرخص می‌گردد. برحسب اندازۀ ضایعه، عمل به طور معمول بین سی دقیقه تا سه ساعت به طول می‌انجامد. غالب بیماران در همان روز به خانه بازگشته و از فردای عمل می‌توانند فعالیت‌های زندگی روزانه خود را از سر گیرند.
مراحل درمان گام به گام :
- فریم استروتاکتیک سر (Stereotactic Head Frame)؛ این فریم در چهار نقطه با پین‌هایی با عمق نفوذ حدود دو میلی‌متر در سر محکم می‌گردد و به منظور لوکالیزاسیون است. برای راحتی بیمار در این چهار نقطه از بی‌حسی موضعی استفاده گردیده و کل مدت این پروسه بیست دقیقه زمان لازم دارد.
- تصویربرداری؛ با فریم نصب گردیده در مرحلۀ اول، معمولاً MRI انجام می‌گیرند. تمام مختصات نقاط هدف و حجم و فواصل آن با نقاط حساس به طور دقیق مشخص گشته و جهت طراحی درمان مورد استفاده قرار میگیرد.
- طراحی درمان؛ نرم افزار طراحی درمان به پزشکان و تیم معالج امکان تطبیق ایزودوز درمانی بر روی شکل تومور را با دقت 1/0 (یک‌دهم) میلی‌متر می‌دهد. آنها نیز در این پروسه میزان پرتودهی و مدت زمان درمان را تعیین می‌کنند. با انتخاب چند نقطۀ ایزوسنتر برای تیم معالج امکان بهترین طراحی درمان حتی برای شکل‌های تومور خیلی نامنظم نیز ایجاد می‌گردد.
- درمان؛ وقتی طراحی درمان کامل گردید، بیمار به اطاق درمان که دستگاه گامانایف وجود دارد منتقل می‌گردد. دستگاه گامانایف از یک تخت با قابلیت حرکت و کنترل و یک نیمکره که از 201 منبع کبالت و 60 جهت پرتودهی، تشکیل گردیده است. بیمار در کولیماتور‌هلمت قرار میگیرد. برای جلوگیری از حرکت سر بیمار و بالا بردن دقت پرتودهی به بیمار فریم استروتاکتیک هنوز در سر بیمار است و تمام حرکات تخت بیمار از طریق ویدئو در اتاق کنترل قابل دیدن است. همچنین از طریق میکروفن با بیمار در ارتباط هستند، مدت زمان درمان به اندازه و موقعیت تومور بستگی دارد. در پایان درمان فریم استروتاکتیک از بیمار جدا می‌گردد. بعد از درمان بیمار به ریکاوری نیازی ندارد و ترخیص گشته، برای اثر‌بخشی درمان طی فلوآپ کارهای تشخیصی صورت میگیرد.
چه بیماری‌هایی با روش گامانایف درمان می‌شوند؟
- تومورهای خوش‌خیم مغزی :
- آکوستیک نوروما/ شوانوما (Acoustic Neuromas)
- مننژیوما (Meningioma)
- آدنوم‌های هیپوفیز ( Pituitary tumors)
- همانژیوبلاستوما (Hemangio blastomas)
- کوردوما (Chordomas)
- تومورهای پینه‌آل (Pineal tumors)
- تومورهای بدخیم مغزی
- متاستاز (Metastases)
- تومورهای گلیال ( Glial tumors)
- ملانوم چشمی (Ocular melanomas)
- کرانیوفارنژیوما
- ناهنجاری‌های عروقی مغز
- ناهنجاری‌های شریانی وریدی (AVM , AVF)
- ناهنجاری‌های کاورنوس (Cavernous Malformations)
- بیماری‌های عملکردی اعصاب (Functional Disorders)
- دردهای مقاوم به درمان (Intractable pain)
- نورالژی عصب تری‌ژمینال (Trigeminal neuralgia)
روش درمانی گامانایف چه مزایایی دارد؟
- روش مؤثری برای درمان ضایعات غیر‌قابل‌درمان توسط جراحی‌های معمول است.
- نیازی به تراشیدن موهای سر و یا باز کردن جمجمه نیست.
- در این روش نیازی به بیهوشی وجود ندارد و بیمار از عوارض بیهوشی مصون می‌ماند.
- عوارض بعد از جراحی‌های معمول مانند عفونت، چسبندگی و …. وجود ندارد.
- درمان در‌طی چند ساعت انجام گرفته و بیمار همان روز به خانه بر می‌گردد.
- نیازی به گذراندن دوره نقاهت پس از بیماری نیست.
- دقت، ایمنی بیشتر و گرفتن نتایج بهتر، از مزایای این روش درمان در مقایسه با جراحی‌های معمول است.
- هزینۀ بسیار کمتری نسبت به جراحی‌های معمول دارد.
مراقبت و پیگیری‌های بعد از عمل گامانایف (فلوآپ درمانی)
بعد از درمان با گامانایف، تصویربرداری به طور متناوب تا کنترل کامل تومور یا ضایعات عروقی صورت میگیرد. در تمام مراحل درمان نیاز به همکاری تیم گامانایف و پزشکان اولیۀ بیماران احساس می‌گردد.
عوارض جانبی روش درمانی گامانایف چیست ؟
امکان عوارض جانبی در این روش درمانی نسبت به جراحی باز، رادیوتراپی اکسترنال و روش‌های مشابه درمانی بسیار پایین بوده و حداقل ممکن است. با استفاده از گامانایف از خطرات جراحی سنتی مغز، از قبیل خونریزی، عفونت و یا سکته مغزی جلوگیری می‌گردد. اما ممکن است به میزان بسیار محدودی در بعضی از بیماران بر حسب نوع ضایعه عوارضی تا چند روز بعد از درمان مشاهده گردد: مانندسردرد، سرگیجه، حالت تهوع، استفراغ.
